۱۲ ابزار تشخیصی در ویندوز، برای اطمینان از سلامت کامپیوتر

چه کاربر مبتدی باشید و چه کارآزموده، ویندوز شما در هر حال ممکن است با مشکلاتی مواجه شود که به راحتی قابل تشخیص نیستند (این امر در مورد سیستم عامل‌های دیگر نیز صادق است). اگر این اتفاق بیفتد، شما چه خواهید کرد؟

حتماً از یک متخصص کامپیوتری تقاضا می‌کنید که بیاید و سیستم شما را عیب‌یابی کند، اما این باید آخرین راه چاره باشد! وقتی می‌توانید با دانلود چند نرم‌افزار، خودتان به سادگی عیب‌یابی را انجام بدهید، پس نیازی به پرداخت هزینه اضافه به دیگران نیست.

اگر در رفع مشکلات سیستم خود موفق نبودید، آنگاه به سراغ یک متخصصین بروید. اما قبل از هر چیز، راهکارهایی را که به شما معرفی خواهیم کرد را امتحان کنید، مسلماً از اینکه ببینید خودتان توانسته‌اید مشکلات را برطرف کنید، شگفت‌زده خواهید شد.

عیب‌یابی سیستم

مشکلات سخت‌افزاری مثل دردی است که یقه ویندوز شما را بگیرد! این مشکلات بیشتر هنگامی تمایل به رخ دادن دارند که از نسخه‌های قدیمی‌تر ویندوز (ویستا، ۷ یا ۸) استفاده می‌کنید. گاهی شما تمایل دارید که بدانید کدام سخت‌افزار دچار اشکال شده است. ابزارهای زیر راهکارها و عملکردهایی را برای رفع مشکلات، به شما شرح می‌دهد.

1. CPU-Z

CPU-Z یک نرم‌افزار تقریباً خوب است که پیکربندی داخلی سخت‌افزار سیستم شما را اسکن و بررسی می‌کند. اگر زمانی قصد ارتقاء سیستم خود را داشتید، برای جلوگیری از ناسازگاری‌های احتمالی بین قطعات جدید آگاهی از این اسکن و بررسی برای شما ضروری است.

علاوه فرایند اسکن، اگر در هنگام اسمبل کردن سیستم و نصب ویندوز فراموش کردید که کدام سخت‌افزار را نصب نکرده و یا برای تشخیص و بررسی سخت‌افزارهای سیستمی که از شخصی ناآشنا خریده‌اید، این برنامه به شما کمک خواهد کرد.

2. Performance Monitor

مانند نسخه‌های قبلی سیستم‌های عامل، Windows 10 نیز قابلیت نظارت بر عملکرد دارد اما به شکل یک نرم‌افزار. هنگامی که برنامه را اجرا کردید، در ستون سمت چپ، در زیرمجموعه Monitoring Tools گزینه Performance Monitor را مشاهده می‌کنید.

در حالت عادی در صفحه مانیتورینگ کارکرد CPU را ۰% نمایش می‌دهد، زیرا برای اولین بار این برنامه را اجرا کرده‌اید و هنوز بازه زمانی برای آن تعریف نشده تا کارکرد CPU در آن بازه نشان داده شود. در این برنامه شما می‌توانید عناصر دیگری را مانند فضای مورد استفاده شده از هارددیسک، انرژی استفاده شده، حجم فایل‌ها و… تحت نظارت قرار دهید.

3. Reliability Monitor

Reliability Monitor ابزاری است که از ویندوز Vista تاکنون در سیستم‌ها تعبیه شده، و بیشتر مردم و کاربران کامپیوتر از وجود آن بی‌خبرند. این ابزار در Control Panel به آدرس زیر قابل دسترس است:

Control Panel > System & Security > Security & Maintenance > Maintenance > View reliability history

این ابزار، مروری از اتفاقات و خطاهایی را که در سیستم شما طی یک بازه زمانی پیش آمده، به شکل نمودار نمایش می‌دهد. خط آبی که از شماره ۱ تا ۱۰ تخمین زده شده نشان‌دهنده پایدار و طبیعی بودن فرایند سیستم شما در بازه زمانی مورد نظر است.

اگر در سیستم شما مواردی بیش از حد رخ می‌دهند، مراجعه به این ابزار بسیار مفید خواهد بود. زیرا در این نمودار می‌توانید آن خطا را انتخاب کرده و با کمک گزینه Check for Solution نسبت به برطرف کردن آن اقدام کنید.

عیب‌یابی شبکه

فرقی نمی‌کند که از Wi-Fi استفاده می‌کنید یا مودم‌های غیر Wi-Fi، بهرحال وارد شدن به شبکه و دنیای اینترنت، بهترین فرصت برای پیشامدن مشکلاتی در سیستم خواهد بود. مشکلاتی که این روزها همه با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند. به همین خاطر شما به نرم‌افزارهای زیر نیازمندید:

4. Wi-Fi Analyzer (آنالیزور Wi-Fi)

یک نرم‌افزار رایگان که دقیقاً آنچه که عنوانش است را انجام می‌دهد؛ یعنی آنالیز Wi-Fi. این برنامه تنظیمات شبکه Wi-Fi شما را از لحاظ تداخل احتمالی شبکه شما با شبکه‌های اطراف، بررسی می‌کند.

پس از بررسی، تنظیماتی را برای شبکه به شما پیشنهاد می‌دهد. این پیشنهاد ایده‌آل نیست، مخصوصاً در آپارتمان‌های شلوغ و یا شهرهای متراکم از نظر جمعیت و مسکن، اما در برخی موارد این پیشنهاد موجب افزایش ۵ برابر سرعت Wi-Fi شما می‌شود. پس ارزش امتحان کردن دارد.

5. Angry IP Scanner

یک نرم‌افزار بسیار عالی‌ست. در یک کلمه، این برنامه شبکه شما را اسکن کرده تا ببیند کدام IP address یا پورت توسط چه دستگاهی مورد استفاده قرار گرفته است.

با نصب و اجرای این برنامه در سیستم خانگی‌تان، اولاً قادر هستید که سیستم‌هایی که به Wi-Fi شما وصل شده‌اند را پیدا کنید (تا ببینید آیا کسی از اینترنت شما استفاده می‌کند یا خیر)، در ثانی IP address دقیق دستگاهی که به شبکه شما وصل شده (مانند گوشی‌های هوشمند) را نیز می‌توانید مشاهده کنید.

عیب‌یابی داده‌های هارد

6. CrystalDiskInfo

تا به‌حال به این سوال فکر کرده‌اید که آیا هارددیسک و درایوهای مجازیِ سیستم شما شرایط خوبی دارند یا خیر؟ یافتن پاسخ این سوال ساده نیست؛ مخصوصاً با ظهور هاردهای جدید SSD که یکی از ویژگی‌های آنها این است که قبل از اینکه مشکیل را در آنها تشخیص دهید، از بین می‌روند!

اینجاست که برنامه CrystalDiskInfo وارد میدان می‌شود.

این برنامه ساده، نگاهی کامل از شرایط داده‌ها و درایوها اعم از HDD، SSD و USB به شما می‌دهد؛ جزئیاتی که شامل دمای هارددیسک، زمان چرخش، بازه زمانی load شدن، میزان خطاهای رخداده و… می‌شود. به عبارت دیگر، وضعیت کلیِ سلامت درایو شما را محاسبه می‌کند.

نکته قابل توجه این است که این برنامه، یک خواهر هم دارد؛ برنامه‌ای به نام CrystalDiskMark که به کمک آن می‌توانید داده‌های درایو خود را مورد ارزیابی قرار دهید. (مثلاً میزان سرعت خواندن و نوشتن برنامه‌ها توسط درایو)

7. WinDirStat

برنامه‌ای است که به عقیده من، همه باید آن را روی سیستم خود نصب کنند. نگارنده سالیان سال است که به‌طور منظم از این برنامه استفاده می‌کند و هرگز از آن ناامید نشده است. این برنامه پشتیبان آمار اطلاعات ویندوز (Windows Directory Statistics) شماست و عملکردش دقیقاً همین است.

به‌طور خلاصه، این برنامه اطلاعات درایو شما را بررسی کرده و به صورت یک نمودار دقیق و سلسله‌مراتب شاخه‌ای منظم به شما می‌گوید که چه مقدار فضا توسط فایل‌ها و فولدرها مورد استفاده قرار گرفته است.

این برنامه نه‌تنها برای مشاهده محل ذخیره داده‌های شما، بلکه برای تمیز کردن فایل‌های گمشده و اضافه در سیستم شما نیز بسیار عالی است.

عیب‌یابی حافظه

مشکلات RAM یکی دیگر از مسائل مشترک میان کامپیوترهای خانگی است. مشکلاتی که بعضاً منجر به کاهش سرعت سیستم‌ها و حتی از کار افتادن آنها می‌شود. اما خوشبختانه عیب‌یابی RAM ها معمولاً کار آسانی است.

8. Resource Monitor

در ویندوز شما قسمتی وجود دارد به نام Resource Monitor، که از ابتدا در نسخه Vista تعبیه شد. تا پیش از این، برای اجرای آن باید از طریق Task Manager اقدام می‌کردید. اما اکنون، این قسمت به صورت یک نرم‌افزار در Windows 10 تعبیه شده که می‌توانید در Start Menu آن را مشاهده کنید.

این برنامه به شما کمک می‌کند تا فرایند داده‌های سیستم خود را در لحظه مشاهده کنید، فرایندی که مستقیماً با پردازش سیستم شما در ارتباط است. علاوه بر آن، برای مرور پردازش جزئیات و روند و نحوه استفاده از حافظه نیز می‌توان از این برنامه استفاده کرد.

همچنین یکی از ساده‌ترین راهها برای عیب‌یابی حافظه یا RAM، استفاده از همین برنامه است.

9. Windows Memory Diagnostic (عیب‌یابی حافظه ویندوز)

آیا می‌دانستید که درون ویندوز، ابزاری وجود دارد که می‌تواند از لحاظ فیزیکی ماژول‌های RAM را به لحاظ وجود هرگونه ایراد و اشکال، تست و بررسی کند؟ این ابزار، نرم‌افزاری است به نام Windows Memory Diagnostic.

با استفاده از این برنامه، ابتدا سیستم شما Restart می‌شود. هنگام بالا آمدن اولیه، این نرم‌افزار تست‌های متفاوتی را روی RAM انجام داده، و اگر با مشکل و یا خطایی روبرو شد به بهترین شکل ممکن، به شما نشان می‌دهد که کدام ماژول دارای اشکال است. در نتیجه شما نیز باید آن ماژول ASAP را جابجا کنید.

عیب‌یابی صفحه نمایش

10. JScreenFix

با دقت به صفحه نمایش خود نگاه کنید. آیا نقطه‌ای می‌بینید که بر اثر گرد و غبار یا لکه به وجود نیامده باشد؟ اگر جواب شما مثبت است، شما یک پیکسل گیرافتاده دارید که به یک رنگ خاص چسبیده است. این امر می‌تواند بسیار آزاردهنده باشد.

یک نرم‌افزار وب است و عملکردش بدین شکل است که محل صفحه نمایش را که پیکسل خراب در آنجاست با فلاش زدن ترمیم می‌کند. فلاش زدن به این صورت است که در آن نقطه در هر ثانیه صدها رنگ ظاهر و جابجا می‌شوند. این عمل باعث می‌شود که ظرف ۱۰ دقیقه، پیکسل خراب شما ترمیم شود.

آیا همیشه می‌توان از این برنامه استفاده کرد؟ در جواب باید بگوییم خیر. زیرا گاهی ممکن است پیکسل صفحه نمایش بر اثر یک نقص فیزیکی برای همیشه خراب شده باشد. اما نرم‌افزار JScreenFix بیش از ۶۰% موارد را با موفقیت برطرف کرده است، پس هنگامی که پیکسل خرابی را در صفحه نمایش خود مشاهده کردید این برنامه را امتحان کنید.

عیب‌یابی بدافزار

11. AdwCleaner

اکثر مردم از وجود نرم‌افزار AdwCleaner بی‌خبرند و این شرم‌آور است، زیرا این برنامه بسیار فوق‌العاده است و سزاوار این است که همه آن را بشناسند. این نرم‌افزار یک برنامه ساده است که سیستم شما را از لحاظ بدافزار اسکن و بررسی می‌کند؛ نرم‌افزاری رایگان، سریع و بسیار مؤثر است، مساله‌ای که همه به دنبال آن هستند.

هدف اصلی این برنامه، بیشتر بدافزارهایی است که همراه با نصب یک برنامه و یا بازی در سیستم ایجاد می‌شوند؛ بدافزارهایی مانند ابزارهای تبلیغاتی، نوار ابزارهای اضافه، برنامه‌های ناخواسته، مرورگرهای مزاحم و غیره.

12. MalwareBytes

طی سال‌های اخیر، نرم‌افزار MalwareBytes به‌عنوان سلطان برنامه‌های اسکن بدفزار شناخته شده است. اکثر مردم حداقل برای یک بار نام این نرم‌افزار را شنیده‌اند، اما اگر شما تاکنون از این برنامه بی‌خبر بوده‌اید، بهتر است بدانید که مردم اعتقاد دارند تمام کامپیوترها باید این نرم‌افزار را داشته باشند.

متأسفانه در نسخه رایگان و اولیه این نرم‌افزار قسمت‌هایی از این برنامه حذف شده است. اما با این حال، نسخه رایگان این برنامه هم‌چنان در جایگاه نخست قرار دارد و برای بسیاری از کامپیوترهای خانگی کاملاً مناسب است. اما برای استفاده از قسمت‌های حرفه‌ای‌تر این برنامه سالانه مبلغ ۲۵ دلار برای پرداخت در نظر گرفته شده است.

آیا سیستم شما در سلامت به سر می‌برد؟

امیدواریم ابزارهایی که معرفی شد، مورد استفاده و مفید واقع شده باشند. اما آیا این مقاله بدان معنی است که شما به همه آنها نیازمندید؟ قطعاً این‌طور نیست. کافی است مواردی را که برای شما ارزنده‌تر و متناسب با مشکل شما هستند را انتخاب کرده و باقی موارد را، فعلاً در حال حاضر، به حال خود واگذارید.

این مقاله را می‌توانید در سیستم خود ذخیره کنید تا اگر در آینده با مشکلی روبرو شدید، بتوانید دوباره این ۱۲ ابزار را مطالعه کرده و از آنها کمک بگیرید.

فقط یک نکته را به خاطر بسپارید: همیشه، قبل از عیب‌یابی حتماً سیستم خود را Restart کنید.